Wat heeft jou in Nederland gebracht?
Ik denk dat ik een enigszins atypisch geval ben voor de 21e eeuw, waarin de meerderheid van degenen die hun land tijdelijk of definitief verlaten, dat doen met een plan. Ik ben tegen mijn wil in Nederland gekomen, en ik heb er nooit naar verlangd om hier te wonen. De redenen voor de verhuizing hielden verband met de carrière van mijn man, die in 1998 een baan aannam aan de ISS (International Institute of Social Studies) in Den Haag. Van de ene op de andere dag werd de beslissing genomen… We verhuisden naar Den Haag in oktober 1998.
Hoe was het begin?
Het begin was moeilijk, in ieder geval voor mij. Ik was in die tijd de perfecte belichaming van wat men in het westerse bureaucratische jargon trailing spouse noemt, dat wil zeggen de echtgenote die haar werkende man volgt van het ene naar het andere land, van de ene baan naar de andere.
In Roemenië, heb ik meerdere carrières gehad, ik wist wie ik was. Ik heb voor het lokale televisiestation gewerkt, waar ik redactrice was van de Duitse uitzending; ik gaf ook les op een lyceum – het eerste confessionele lyceum van Cluj – en ik was conferentietolk.
In Roemenië verliep het leven in de jaren ’90 in de vijfde versnelling en ik maakte daar deel van uit in Cluj, mijn geboortestad. De civiele maatschappij zat niet in de knop, maar stond in volle bloei en ik voelde me integraal deel van het intellectuele, culturele en burgerlijke leven van een multi-etnische universiteitsstad in Midden-Europa. Daarna heb ik een aantal jaar in Londen gewoond, daar ben ik moeder geworden, ik had het naar mijn zin, onder andere omdat ik meerdere keren per jaar spontaan naar huis ging, naar Cluj. Terwijl ik uitstapte uit de trein, nam ik mijn identiteit uit Cluj aan en zo voelde ik me snel thuis. Via regelmatige telefoongesprekken, brieven en faxen met familieleden en vrienden volgde ik wat er thuis gebeurde: ik voelde de hartslag van de stad en van het land, zelfs op afstand. Ik had abonnementen op de lokale en nationale pers van Roemenië, in het Roemeens, Hongaars en Duits. Als mensen mij vroegen wie ik was en waar ik vandaan kwam, glimlachte ik en zei: Ik woon nu in Londen, maar ik leef in Roemenië.
De verhuizing naar Nederland heeft een diepe breuk teweeggebracht. De scheiding van Londen was veel moeilijker dan ik me ooit had kunnen voorstellen. Nu ik terugkijk, denk ik dat die verhuizing het begin van een volledige herstructurering van mijn identiteit in heeft geleid. Dit was een heel pijnlijk en moeizaam proces.
Ik vond dat Nederlanders een gebrek hadden aan fatsoen op ieder gebied. Het waren uitstekende handelslui maar meer ook niet. Het Nederlandse eten lijdt wat mij betreft aan een gebrek aan voorstellingsvermogen en smaak en de eigenschappen van de maatschappij leken mij zonder enige basisvorm van beleefdheid. Ik herinner me het moment dat ik overweldigd was door wanhoop, terwijl iedereen mij aanstaarde toen ik, in het Engels, kaas probeerde te kopen in een winkel aan de Frederik Hendriklaan, één van de meest selecte straten in een selecte wijk in Den Haag. Ik zei tegen mezelf dat ik nooit achter de ogen van die mensen zou kunnen kijken. Dat wil zeggen, ik zal nooit toegang krijgen tot het hart van een Nederlander. Mijn reflexen als mens die zich in meerdere Europese talen en culturen thuis voelt, bleken volledig nutteloos te zijn. In mijn hoofd wist ik nog wie ik was. Maar niet lang. Jaren volgden waarin alles wat ik over mezelf wist ter discussie kwam te staan. Mijn stroom van dissonante gevoelens en gedachten werd steeds verder weggevoerd.
Van buiten werd ik gezien als expat, één van die bevoorrechte buitenlanders, die weigert om Nederlands te leren, door wie de huren stijgen boven datgene wat de gemiddelde Nederlander kan betalen, zo eentje die klaagt over het weer, over het eten, het gebrek aan werk, die verwacht om in het Engels, Duits of Frans bediend te worden. Van buitenaf was ik een echte expat. Van binnen voelde ik me echter nutteloos, onzichtbaar en uiteindelijk niet bestaand.
Als ik zou proberen om deze jaren in enkele zinnen te beschrijven, dan zou dat ongeveer zo klinken: thuis heb je een verleden, herinneringen die deels ook door je familieleden, vrienden of medestudenten meegedragen en bevestigd worden. Je herkent je wortels in de manier van kleden, in het eten en in de architectuur, in de rituelen die geboorte, huwelijk en overlijden markeren. Je weet van wie je afstamt, waar je naartoe gaat, je begrijpt de culturele regels en de code waarop de communicatie is gebaseerd, zowel privé, als ook de communicatie met de autoriteiten. Zo gauw je in een land komt waarmee je geen enkele band hebt, cultureel noch taalkundig, heb je slechts het heden. Maar jouw heden interesseert niemand, iets wat tenslotte heel natuurlijk is. Jij bent hier gekomen, niemand heeft je gevraagd om te komen.
Hoe kijk je aan tegen al deze jaren?
Na twintig jaar en meerdere breuken in mijn persoonlijke leven, heb ik het naar mijn zin gekregen in mijn Nederlandse leven. Ik heb veel dingen geleerd van mijn gastland en in mijn persoonlijke Nederlandse kring is het mij gelukt om het een en ander te veranderen.
O ja, ik vergat om een essentieel element te noemen: ik heb Nederlands geleerd, waardoor ik de sleutel in handen heb gekregen van de zeven sloten waarmee tot op dat moment Nederland en alles wat met het leven hier te maken heeft voor mij toegesloten leek te zijn. Ik lees, schrijf en werk in het Nederlands en ik heb geleerd om de droge, duidelijke en praktische communicatie van de Nederlanders te waarderen. Nederlands is de enige taal waarin ik zonder passie en pragmatisch kan communiceren en het gaat me goed af, mij en degenen om mij heen. Goed, ik denk niet dat dit mogelijk zou zijn als ik niet de gelegenheid had om ook tegelijkertijd te leven met al mijn andere talen. Ik denk dat ik gek zou worden zonder mijn moedertalen.
Ik waardeer mijn leven in Den Haag, ik weet echter niet hoe ik me bijvoorbeeld in een kleine en schone stad in Friesland zou voelen waar ik met name in het Nederlands zou moeten leven.
Wat betekent succes voor jou?
Succes betekent voor mij dat ik niet (meer) het gevoel heb dat ik me bij elke stap moet uitleggen. Dat ik niet voel dat ik moet kiezen tussen hier en daar, om me simpelweg thuis te voelen daar waar ik ben. Om te leven volgens de waarden die belangrijk voor mij zijn, zonder iemand lastig te vallen. Zonder dat iemand zich afvraagt: Ja, die daar, wat zoekt die hier?! Om de processen van de maatschappij waarin ik leef te begrijpen. Om niet alleen te zijn op de belangrijke momenten in het leven, hetzij goede of slechte momenten.
Hoe voel je je in de Nederlandse maatschappij?
Ik ben heel dankbaar geworden voor mijn Nederlandse leven. Ik heb belangrijke momenten gehad waarin het Nederlandse rechtssysteem mij beschermd heeft, ook al ben ik geen Nederlands staatsburger. Er zijn ook situaties geweest waarin het Nederlandse sociale systeem een bijzonder moeilijke zaak welwillend en empathisch bekeken heeft. Ik werd geholpen, niet omdat ik dat verdiende, of omdat ik het meer dan iemand anders verdiende maar omdat zo de aard van een maatschappij is waarin niemand aan zijn lot wordt overgelaten. De kwetsbaren worden beschermd door het systeem simpelweg omdat het zo hoort: de belangen van de kwetsbare worden beschermd, niet die van de sterke.
Ik heb hier geleerd dat verklaringen er niet echt toe doen; wat telt zijn de resultaten, niets meer en niets minder. Het is goed als je weet wat je te doen staat en als je dit doet voor de gestelde termijn – zij het een vertaling, een betaling, of een antwoord op een vraag. Hier drammen of zeuren mensen niet, ze zeggen het één of eventueel twee keer, meer niet. De regels zijn duidelijk, evenals de gevolgen van een overtreding daarvan. Punctualiteit is essentieel. Diva allures worden niet gestimuleerd en getolereerd.
Ambtenaren hebben een grote evaluatie- en handelingsmarge, die ze naar hun goeddunken gebruiken, maar wel in de meeste strikte zin van de wet. De Nederlandse ambtenaar is niet achterdochtig en blijft empathisch. Vanaf het begin af aan behandelt hij je met respect. Het is mogelijk dat je hem niet bevalt, maar hij zal je met respect behandelen. Met luiheid, laksheid of het inroepen van een bepaalde functie of welluidende naam maak je op niemand indruk. De ambtenaar richt zich op zijn werk, neemt een half uur lunchpauze en gaat precies op tijd naar huis, hij blijft niet langer op zijn werk. Als je meerdere keren aan het eind van de dag op kantoor gezien wordt, zullen ze je misschien een gesprek met een coach voorstellen, om je tijd beter in te delen. Mensen blijven na werktijd simpelweg niet op kantoor. Ik ben nog geen ambtenaar tegengekomen die zei: Laat maar, nadat onze collega naar huis gaat, vinden wij wel een oplossing.
Laster, roddels, speculaties en insinuaties worden in het beste geval zwijgzaam aangehoord. Ook ongegronde beweringen diskwalificeren direct de persoon die ze uitspreekt, hetzij in de private of in de publieke sfeer. Hier ben je niemand iets schuldig en niemand is jou iets verschuldigd, zij het bij de dokter, de belastingdienst of bij de school van je kind. In Roemenië is dat een erg zeldzame psychologische situatie, het komt niet vaak voor dat je niemand iets verschuldigd bent.
Patstellingen worden niet door ruzies of bedreigingen opgelost. Ik heb mensen gezien die rustig, op normale toon zeiden: Weet dat ik enorm boos ben. Van nu af aan zullen de zaken anders worden. En inderdaad veranderden er dingen en het gedrag van mensen, de welwillendheid verdween. Een Nederlands spreekwoord zegt: Vertrouwen komt te voet en gaat te paard. Je wint het langzaam en verliest het snel.
Sinds ik hier woon, heeft niemand mij boos aangesproken of op een vloekende toon. Kinderen worden ook niet opgevoed met bedreigingen of emotionele chantage. Men legt hen simpelweg uit wat van het wordt verwacht en wat de gevolgen zijn als ze zich daar niet aan houden. Je wordt beoordeeld op je daden, niet op je karakter, zowel in de private als in de publieke sfeer. Ik vind die zin buitengewoon belangrijk en daarom herhaal ik hem: Je wordt beoordeeld op je daden, niet op je karakter.
De dagelijkse gesprekken worden veelal gekenmerkt door een elegant sarcasme, een kurkdroge humor en logische en directe argumentatie, zonder beleefdheden en vleierijen. Men communiceert zonder beledigingen, zonder zenuwen. Hier worden discussies gewonnen door degene die kalm, beleefd en logisch blijft redeneren. Ik bewonder het vermogen van Nederlanders om aan de onderhandelingstafel te blijven totdat er ergens in het midden een compromis wordt bereikt. Met de vuist op tafel slaan wordt als zwakheid gezien, het levert geen resultaten of angst op. Daar ben ik blij om.
Hoe verhoud je je tot de Roemeense gemeenschap in Nederland?
Ik ben meer op leeftijd dan de jongeren die nu komen, en we leven in twee andere werelden. We ontmoeten elkaar op bijeenkomsten die door de gemeenschap worden georganiseerd, door de Roemeense ambassade. Ik heb enkele Roemeense vrienden, waarvan de meerderheid vrouw is, moeders van mijn leeftijd. We zien elkaar bij bijeenkomsten waarbij Roemeense films worden getoond, boeken worden uitgegeven en soms ook bij theatervoorstellingen. Helaas heb ik het erg druk en heb ik erg weinig vrije tijd.
Nederland en Den Haag zijn enorm veel veranderd in de afgelopen twintig jaar en de Roemeense gemeenschap is veel meer georganiseerd, divers en stabieler geworden. Ik ben steeds blij als ik mensen Roemeens hoor praten op straat en ik bewonder het zelfvertrouwen en het gemak waarmee Roemeense jongeren die hier studeren of werken door het labyrint van de Nederlandse maatschappij navigeren. Het is ook logisch, want de meerderheid van hen is goed voorbereid, professioneel, spreekt vreemde talen en zijn bereid om zich aan te passen; ze zijn vastberaden, ambitieus en voelen zich vrij. Ik weet dat er ook uitzonderingen zijn, maar de meeste Roemenen in Nederland worden erkend en gewaardeerd voor hun verdiensten. Het internet heeft de manier van leven ook diepgaand beïnvloed en de meerderheid van degenen die nu hier komen zijn groot geworden in het digitale tijdperk. De Roemeense gemeenschappen in Europa communiceren intensief, mensen kennen elkaar, ook al is het alleen maar via de sociale netwerken. Het is voor niemand makkelijk en niemand bekommert zich om je omdat je plotsklaps uit Roemenië bent gekomen. Echter, tijdens belangrijke momenten verenigen mensen zich met een rotsvaste solidariteit. Dit heb ik zelf ook ervaren tijdens de brand in Boekarest en in de maanden die daarop volgden.
Welke tips heb je voor hen die nu naar Nederland zouden willen komen?
Ik raad hen aan om goed voorbereid en geïnformeerd te zijn, gewapend met nieuwsgierigheid en een stukje nederigheid, zoals een gast bij zijn eerste bezoek. Wees punctueel en beloof niet meer dan dat je werkelijk bereid bent om te doen. Oordeel je gastland niet door het te vergelijken met je thuisland. Ik heb bijvoorbeeld kostbare jaren verspild doordat ik verlamd was door mijn verlangen naar huis, in plaats van nieuwsgierig, vrij en open te zijn in mijn denken. Ik kan mezelf vergeven als ik bedenk dat de wereld er in de jaren ’90 heel anders uitzag, zowel hier als thuis in Roemenië. De grenzen waren niet zo relatief als nu en de mentaliteitsverschillen waren enorm groot. Het internet had zijn intrede nog niet gedaan. Het afscheid nemen op het station leek toen veel definitiever.
Wees niet slinks, want je krijgt geen tweede kans om een eerste indruk te maken, zij het dat je je voorstelt in een sollicitatiegesprek, je een huurcontract wilt tekenen of een Nederlands meisje versiert. Totdat het tegendeel blijkt, is Nederland een land dat gebaseerd is op vertrouwen, niet op controle, en dat is goed zo.
Verhuis niet naar Nederland tijdens de donkere maanden, tussen oktober en februari, wanneer het vochtig en koud is. Dat kan een vreselijke invloed op je hebben, op een manier die je totaal niet verwacht. Vul je agenda ook niet volledig met werk of studie, want het is veel waarschijnlijker dat je psychisch en emotioneel uitgeput raakt als je leven alleen maar bestaat uit studeren of snel geld verdienen.
Leer zo snel mogelijk Nederlands, zelfs al ben je niet van plan om hier langere tijd te blijven. Enkele kalm en vriendelijk uitgesproken woorden in het Nederlands kunnen wonderen doen.
Wees blij met het extreem goed georganiseerde openbaar vervoer en ga zo vaak mogelijk met de fiets. Koop een museumkaart, waarmee je korting krijgt bij meer dan 400 musea.
Interview door Claudia Marcu
Vertaling door Daniël Schenkeveld
Portret foto: Cristian Călin – www.cristiancalin.video
